Muziek uit ‘De bron van Israel’ (J.H. Schein)

Muziekviering 9 oktober 2022

Aan de hand van 3 motetten uit de Fontana d’Israel en twee gezangen uit Opella Nova gaan we – al zingende en luisterend – met J.H. Schein op zoek naar het geheim van het menselijk leven: sterfelijk zijn we, maar toch…

Toelichting

We selecteerden drie motetten uit Fontana d’Israel of het ‘Israelisbrünnlein’: van Johann Herman Schein (1586-1630). Dit zijn bijbelspreuken (overwegend, maar niet exclusief uit de Joodse Bijbel – in de kerk het ‘Oude Testament’ genaamd) die door hem muzikaal tot spreken worden gebracht ‘op Italiaanse wijze‘, d.w.z. expressief, madrigalesk (denk: Monteverdi). Deze schriftmotetten worden ‘vocaliter‘ gezongen door een kwintet, en telkens ingeleid met een Pavane uit ‘Banchetto Musicale’ (eveneens van J.H. Schein). Dit zijn meteen ‘De schriftlezingen van deze zondag’. De inleiding op en kadering van is de preek. De drie Schriftmotetten stellen ons namelijk de vraag hoe wij omgaan met de levenstijd die ons is gegeven. De suggestie lijkt te zijn dat de ‘Thora’ (‘Weisung’) hierbij wel eens relevant zou kunnen zijn.
Herr, lehre uns bedenken… Psalm 90: 12-14: over Gods eeuwigheid en onze beperkte tijd
Herr, lass meine Klage… Psalm 119: over de weg die God ons wijst doorheen de tijd
Ich freue mich des Herrn …Jesaja 61: 10: over hoe wij die weg vinden

  • Nel Vanhee & Danielle Van de Vloet: sopraan
  • Aina Callaert: alt
  • Yves Vanhandenhove: tenor
  • Willem Ceuleers: bas & orgel

Daarnaast is er samenzang. Hier hebben we ons ook laten leiden door J.H. Schein, Thomascantor te Leipzig (inderdaad!) en heeft de meest gezongen Lutherse gezangen getoonzet, eveneens op ‘Italiaanse wijze’. We gaan er samen met de solisten twee zingen: Ich ruf zu dir, herr Jesu Christ en Nun lob mein Seel’ den Herrn (de lutherse versie van Psalm 103). Wij zingen de Nederlandse versie van het lied en Schein schenkt ons tussendoor een bezinningsmoment met zijn Duits-Italiaanse versie uit het eerste deel van zijn Opella nova.

OPELLA NOVA
Erster Theil, Geistlicher Concerten,
Mit 3. 4. vnd 5. Stimmen,
zusampt dem General-Bass,
Auff jetzo gebräuchliche Jtaliänische Invention Componirt
Leipzig 1627

Ich freue mich im Herrn – stemboek (Cantus). Bovenaan het onderste deel van de vorige bladzijde: het zijn MADRIGALEN van J.H. Schein.

FONTANA D’ISRAEL ISRAELIS BRÜNLEIN
Auserlesener Krafft Sprüchlin Altes vnd Newen Testaments
Von 5. vnd 6. Stimmen
sambt dem General Baß
auf eine sonderbar Anmütige Italian Madrigalische Manier
So wol für sich allein mit lebendiger Stim vnd Instrumenten
Als auch in die Orgel Clavicimbel bequemlich zugebrauchen.
Leipzig 1623


Muziekdiensten najaar 2022

We zetten de muziekdiensten (muzikale vieringen) voort in het najaar. Zoals altijd op de tweede zondag van de maand: Willem Ceuleers coördineert de muziek, Dick Wursten staat garant voor de inhoud.

  • 11 september 2022: een orgelmis, met een sonatine van Karg-Elert, en alternatim koralen
  • 9 oktober 2022: Keur uit het Israelis Brünnlein (Fontana d’Israel) van J.H. Schein (5-stemmige geestelijke concertjes, Kraftsprüchlein op Italiaansmadrigalische wijze).
  • 13 november 2022: Medewerking van Bart Schoukens en ‘De Completen’ (zang en wellicht ook instrumenten): 350 jaar geleden overleed Heinrich Schütz: Drie Beckerse Psalmen.
  • 11 december 2022: een Advents-cantate van Willem Ceuleers (Kom tot ons de wereld wacht, inderdaad: Nun komm der Heiden Heiland), solistische of meervoudige bezetting afhankelijk van de (corona-herlevings) omstandigheden.

Een heerlijk slotakkoord…

Muzikale viering 12 juni (10u – vanaf 9u45 muziek)

Voor deze zondag is er gekozen voor een drietal motetten uit de Geistliche Chormusik (1648) van Heinrich Schütz. De vaste liturgische onderdelen (samenzang, gebed, lezing, preek) worden hierrond gegroepeerd. De motetten worden ‘vocaliter’ gezongen door 6 solisten. Schütz publiceerde deze verzameling in 1648 (vrede van Münster/Westfalen) om de Lutherse kerken van degelijk materiaal te voorzien om na de oorlog de liturgische vieringen ook muzikaal weer op peil te kunnen brengen.

Titelpagina van ‘Geistliche Chormusic’ van H. Schütz (1648) – dit is het stemboekje voor de ‘cantus’. interessant is dat alle stemmen zowel ‘vocaliter als instrumentaliter’ kunnen worden bezet. Spelen met de mogelijkheden dus: Chor-music is dus niet gelijk aan ‘koormuziek’.

Muziekstukken

Vooraf: Jacob Praetorius (1586-1651), uit Orgeltabulatur Ze 1, Clausthal-Zellerfeld, Calvörische Bibliothek (ca. 1640): – Vater unser im Himmelreich, 7 variaties

  1. Heinrich Schütz: O lieber Herre Gott, wecke uns auf, SWV380 – Collectgebed
    • voorspel: Matthias Weckman (1616-1674): Toccata vel preludium primi Toni
  2. Heinrich Schütz: Das ist je gewisslich wahr, SWV38 – Epistellezing (1 Timotheus 1, 15-17)
    • intonatie Andrea Gabrieli (1533-1585) Toccata del X tono
  3. Heinrich Schütz: Die Himmel erzählen die Ehre Gottes, SWV386 – Psalm 19 (doxologie)
    • preludium Heinrich Scheidemann (1595-1663): Praeludium ex d

Sortie: Johann Ulrich Steigleder (1593-1635) uit Tabulatur Buch Dass Vatter Unser (1627): Toccata (= 40ste variatie)

Medewerkers:

  • sopraan 1 Danielle Van de Vloet
  • sopraan 2 Nel Vanhee
  • alt Aina Callaert
  • tenor 1 Steven Mariën
  • tenor 2 Yves Vanhandenhove
  • bas Willem Ceuleers
  • orgel: Yasin Wachters (Weckman, Gabrieli, Scheidemann)
  • Willem Ceuleers (Praetorius, Steigleder, samenzang)

Luthers eerste Psalm…

Muzikale viering rond Luthers eerste Psalmberijming (psalm 12)
Ach Gott, vom Himmel sieh darein… (God zie uit uw hemel neer, want het gaat niet goed hier op aarde… ) Voor wat dan volgt, moet u zondag even langskomen om te luisteren. Net als bij een vorige muzikale viering rond een Psalm blijkt dat we zonder kennis van de Hebreeuwse grondtekst veel missen. Luther schiet met z’n vertaling trouwens half mis, maar tegelijk ook raak. Niet verwonderlijk: hij was op dat moment (1523-1524) net de rijkdom van de Hebreeuwse taal aan het ontdekken…

zondag 8 mei, 10u (muziek 9u45)
5de muzikale viering in de Brabantse Olijfberg

Inleiding

– Luthers eerste lied is Ein neues Lied wir heben an (ballade voor de Antwerpse martelaren (1 juli 1523 te Brussel verbrand: Hendrik Vos en Johan van Essen, Augustijner broeders en studenten van Luther.)
– Luthers eerste geestelijke lied is het gezang Nun freut euch lieben christen gemein, een korte samenvatting van de ‘Blijde Boodschap’.
– Een van Luthers eerste Psalmberijmingen is Psalm 12, een hartstochtelijke roep tot God om om te zien naar zijn kinderen op aarde, want het kwaad maakt zich breed en het onrecht heerst. Er vallen slachtoffers… Het wordt tijd dat God opstaat en zich het lot van de gebogenen en verdrukten aantrekt. Willem Ceuleers componeerde een eenvoudige koraalcantate (duet voor sopraan en bas solo, met orgel). Hij gebruikte hiervoor een Nederlandse vertaling van Luthers lied. Het wordt uitgevoerd als hoofdmuziek in deze viering, waar we ook andere Lutherliederen zullen zingen, in het Nederlands….

Psalm 12 (Latijnse telling: 11) uit het eerste Lutherse gezangboekje. Met de nog steeds gezongen melodie. (Erfurter Enchiridion, 1524)

Orde van de viering

Aan het laden...

Vooruitblik

Noteer alvast: De 6de muzikale viering zal in het teken staan van het feit dat 350 jaar geleden Heinrich Schütz is overleden (1585-1672): We horen een aantal composities – solistisch bezet – uit zijn Geistliche Chormusik (1648).

Ach Gott vom Himmel / tekst D-NL

Luther ‘zet Psalm 12 naar zijn hand’, net als elke andere lezer doet. Lezen is interpreteren, vertalen maakt dat expliciet. In 1523 wordt de jonge hervormingsbeweging bedreigd door interne spanningen: allerlei types gaan met de op zich juiste idee dat we zelf Gods woord moeten beproeven om te verstaan wat hij wil, aan de haal en creëren chaos. De eerste beeldenstorm is al snel een feit. Luther houdt z’n hart vast en ziet maar één weg: terug naar het echte, zuivere woord, opnieuw. En de gladde mensenpraat wantrouwen…

Twee zettingen van J.S. Bach

J.S. Bach Zetting van het zesde couplet van dit lied uit de gelijknamige koraalcantate (BWV 2). Merk op hoe Bach in regel 2 met muzikale middelen ‘diesem argen Geschlechte’ (dit verkeerde geslacht/volk) evoceert. Soortgelijk in de laatste regels: ‘gottlos Hauf’ en ‘lose Leute’ …
Harmonisatie van J.S. Bach (zetting van het openingskoraal – melodie van Ach Gott, andere tekst – uit cantate BWV 153/1)

Paasdienst zondag om 10u30

Ds. Petra Schipper schrijft: Pasen vieren in bewogen tijden… dat doe je best samen. Stapje voor stapje ontdekken dat de leegte niet hopeloos is, het graf niet het eindpunt. Ons omkeren van angst naar hoop, van ieder voor zich naar samen. Om 10u verbreken we de Vasten met brood en wijn. Dan ontsteken we buiten de nieuwe Paaskaars en brengen die binnen om vanaf 10.30u te vieren met liederen, gebeden en muziek:

Tournemire redivivus

Charles Tournemire (1870-1939) nam in 1930 voor een aantal improvisaties op voor de radio (Cavaillé-Coll orgel in de Ste-Clothilde, Parijs). In 1958 zijn die door Maurice Duruflé (1902-1986) uitgeschreven en gepubliceerd. Willem Ceuleers speelt er drie van:

  • Petite Rapsodie improvisée,
  • Cantilène improvisée,
  • Choral-Improvisation sur le ‘Victimae paschali laudes’

De originele radio-opname uit 1930 staat online:

Heden hosanna, morgen kruisigt hem !

Palmpasen Passiezondag

Voorgangers: Ds. Bert Dicou, Dick Wursten
Orgel: Willem Ceuleers

9u45 Théodore Dubois (1837-1924), uit ‘Douze nouvelles pièces’ (1893):  Prélude et fugue, & Marche triomphale

10u verwelkoming
– Aanvangspsalm 118: 7 allen, 8 meerstemmig, 9 allen
– duiding: dubbele zondag: Palmpasen en Passiezondag
Psalm 24 : zingen vers 1 –  lezing 2-4 of onberijmd – zingen vers 5

WOORDDIENST
Gebed bij de opening van de Schriften, gevolgd door

– lezing: Mt. 21: 1-5
Gezang 121: 1 en 2
– vervolg Mt 21: 6-9
Gezang 121: 3 en 4

– preek (ds. Bert Dicou)
– orgel: Willem Ceuleers: uit ‘3 meditaties’ (2017): meditatie in h-klein, opus 881 nr. 2
– gebeden + Onze Vader
– collecte:
orgel: Willem Ceuleers: uit ’24 kleine preludes’ (2021): prelude in Es-groot, opus 984 nr. 7

DE MATTHEÜSPASSIE (het begin)
– gelezen door 3 lectoren, en afgewisseld met strofen uit gezang 178 (Jezus om uw lijden groot), gezongen en bewerkt voor orgel (partita) door Willem Ceuleers
Mattheüs 21: 10-17 + Mattheüs 26:6 -56

– Zegen & zending
Amen: Gezang 456: 3 (4-stemmig)

 

  • sortie: J.S. Bach, Passacaglia, BWV 582 (zonder fuga) 

 

 

Spring cannot be cancelled…

Muzikale zondagsviering 

Het zijn donkere dagen, ookal schijnt de zon volop… We zijn ons ervan bewust. Hoe zouden we dat niet kunnen zijn. Maar juist omdat we beseffen hoe précair het goede leven is, moeten we het vieren: Spring cannot be cancelled… Godzijdank.
En… er mag weer gewoon gezongen worden in de kerk, zonder mondkap. Dat gaan we dan ook royaal doen. Het boekje met de melodieën (en de tegenstemmen) kunt u downloaden op de pagina met de orde van dienst.

En we hebben geluk: Jan Van Landeghem zit aan het orgel tijdens Felix Mendelssohn’s bewerking van Psalm 42: Wie ein Hirsch… Zoals een hert reikhalst naar stromend water, zo smacht mijn ziel naar…  Drie delen uit die muziekstuk voor koor, solisten en orkest heeft Willem Ceuleers bewerkt voor klein koor (met solisten), enkele strijkers, klarinet. De rest van het orkest zal het orgel voor z’n rekening nemen… En dat kan zo’n Walckerorgel ook. We zijn benieuwd.
Daarnaast een gebed om licht in de nacht  van Willem Ceuleers zelf.
En prachtige liederen die we samen zingen, eensgezind en tegelijk meerstemmig.

Om 9u45 begint het orgel te spelen en hoort u enkele delen van de2e symfonie voor orgel van Ch.-M. Widor. Om 10u00 begint de viering.

WELKOM !

… en wie weet bloeit de magnolia zondag al 

foto van 2 jaar geleden…. , maar de knoppen staan nu al op barsten: Wie weet wat drie warme dagen nog doen.

Mijn hart is bereid, ik wil zingen…

Tweede muzikale kerkdienst: 13 februari

Mijn hart is bereid
ik wil zingen en spelen.

Ontwaak mijn ziel…

Muziek rond dit thema (= psalm 57/108). Met medewerking van Willem Ceuleers (orgel) en Steven Mariën (tenor). Er zullen – naast entrée & sortie, en samenzang – laat-romantische Duitse liederen klinken (Max Reger, J.G. Herzog, S.Karg-Elert). En een verrassing na de preek…. Bij de bezinning staat de vraag centraal: Waarom zijn er eigenlijk (nog steeds) verschillende vertalingen van deze verzen in omloop? Met speciale aandacht voor de Joodse uitlegging (en dus de Hebreeuwse tekst).

Klassieke vertaling Nieuwe vertaling
Mijn hart is bereid, o God,
mijn hart is bereid;
ik zal zingen, ik zal psalmzingen.
Ontwaak, mijn eer,
ontwaak, luit en harp;
ik zal de dageraad doen ontwaken.
Mijn hart is gerust, o God,
mijn hart is gerust,
ik wil voor U zingen en spelen.
Ontwaak, mijn ziel,
Ontwaak met harp en lier,
ik wil het morgenrood wekken.

Wilt u de samenzangliederen meerstemmig meezingen: Onderaan de pagina vindt u een PDF waarin alle muzieknoten zijn uitgeschreven. Tenslotte: Als u de entrée wilt horen, zorg dat u er dan om 9u45 al bent…

orde van dienst (13/2/2022). 10u viering (9u45 muziek)

Psalm 57:8-9: Eén tekst, veel betekenissen

Entrée
– César-Auguste Franck (1822-1890): uit ‘Trois pièces pour grand orgue’: Fantaisie (1878)
– Welkom
– Max Reger (1873-1916): uit ‘Zwölf Geistliche Lieder’ opus 137 (1914): Morgenlied: Steht auf, ihr lieben Kinderlein!

Votum en groet
Samenzang: gezang 380: Ontwaakt, o mens, de dag breekt aan

Gebed
Johann Georg Herzog (1822-1909): uit ‘Sieben Geistliche Arien’ opus 42 (1869): Der Herr ist meine Stärke und mein Schild

De Schrift: Psalm 57:8-12
Samenzang: psalm 108 (verzen 1 en 2)
Preek
Hoofdmuziek: Paratum cor meum (Psalm 57,8-12)(A. Gabrieli, Ascanio Trombetti, Willem Ceuleers)

Bezinningstekst
Gebeden
Josef Gabriel von Rheinberger (1839-1901): uit ‘6 Religiöse Lieder’ opus 157 (1889): Vater unser

Slotlied : gezang 432, Wat God doet, dat is welgedaan (met als tussenspel voor het slotvers een koraalimprovisatie van Sigfrid Karg-Elert (1877-1933)

Zending en zegen, beantwoord door: gezang 456, vers 3

Sortie:
Willem Ceuleers: uit ’15 stukken voor orgel’ opus 780 (2012): Ricercare

Het koorboekje

twee liederen voor Epifanie (9 januari)

Nicolai bezingt de Morgenster en hoe het lied van een vrouw (Elisabeth Cruciger) in 1524 in het eerste Lutherse liedboekje terechtkwam

Aan het laden...

We zingen vandaag twee bijzondere liederen. Het eerste is de zuster van ‘Wachet auf ruft uns die Stimme’. Woord en melodie zijn van meesterzanger Philipp Nicolai. Deze dichter-dominee schreef beide liederen tijdens de pestepidemie die in 1597-8 zijn parochie decimeerde. Tegengif tegen de ‘stank van de dood’ noemde hij het (publicatie 1599). Ze zijn geboren uit een mystieke lezing van de Psalmen (ps 45 voor Wie schön leuchtet) en de gelijkenis van de dwaze/wijze meisjes (Wachet auf). Op de achtergrond speelt – normaal in die tijd – het Hooglied een hoofrol, en dan in de zin zoals m.n. Bernardus van Clairvaux dat boek heeft uitgelegd: een allegorie van de liefdesband tussen Christus en de gelovige ziel: de geestelijke bruiloft (te onzent: Ruusbroec).

Freudenspiegel deß ewigen Lebens 409.jpg
TITEL: Een geestelijk bruidslied van de gelovige ziel
over Jezus Christus, haar hemelse bruidegom,
gebaseerd op de 45. Psalm van de profeet David

Het lied van Elisabeth Cruciger

Het tweede lied is zo mogelijk nog specialer: Het is het lied van een vrouw, Elisabeth Cruciger, een ex-non (Premonstratenzer klooster in Pommern). Zij stamde uit een adelijk familie uit Meseritz. We weten niet veel van haar (de mannelijke geschiedschrijving heeft veel vrouwelijke activiteit buiten beeld gehouden/gelaten). Wat wel? Ze was als kloosterzuster reeds in 1519 actief in de zielzorg, en door Johann Bugenhagen (lector bijbel in een nabijgelegen mannenklooster) komt ze in aanraking met Luthers opvattingen, o.a. dat een vrouw niet gebonden is aan kloostergeloftes… In 1520 vertrekt ze. Ze woont enige tijd in Wittenberg bij Johann Bugenhagen, die inmiddels gehuwd is. Ze raakt bevriend met Luthers vrouw, Katharina von Bora (logisch: ook een ex-non). We stellen ons haar dus best voor als aanwezig bij veel bijeenkomsten, maaltijden, feesten die in Luthers ‘headquarter’ plaatsvonden. Als Luther in 1523 een oproep doet om bijbelse liederen te schrijven voor een uit te geven Liedboekje, heeft zij blijkbaar de pen gepakt… Ja ook vrouwen doen mee in de beginjaren van de Reformatie, gelijkwaardig: ‘het priesterschap’ dat alle gelovigen toekomt, houdt geen halt bij geslacht of gender. Luther was onder de indruk van haar bijdrage – dit lied – dat hij het meteen een plaats gaf in het eerste liedboekje van de Reformatie het Enchiridion (1524). Daar staat het dus naast de zeer bekende liederen als ‘Nun freut euch lieben christen gemein‘, ‘Aus tiefer Not schrei ich zu dir ‘ en het Antwerpse martelarenlied: ein neus Lied wir heben an… Hier ziet u het lied in een uitgebreide herdruk van dit liedboekje uit 1528. U ziet haar naam er nu zelfs boven staan: Elizabet. M (de M. = Meseritz). Saillant détail: in de kantlijn staan de bijbelteksten genoteerd die in het lied meeklinken. Ze dienden om de ‘schriftuurlijkheid’ te onderlijnen, en tonen tegelijk ook aan hoe belezen (algemeen en bijbels) Elisabeth was. Ze trouwt in 1524 met Caspar Cruciger, theoloog en Hebraïst in Wittenberg. Haar dochter trouwt in het tweede huwelijk met… Hans Luther (Martin en Katharina’s oudste zoon). > meer achtergrond op deze pagina.

Als Luther in 1523 een oproep doet om bijbelse liederen te schrijven (dichten) voor een uit te geven Liedboekje, heeft zij blijkbaar de uitdaging aangenomen en de ganzeveer gepakt… Ja, ook vrouwen doen mee in de beginjaren van de Reformatie, gelijkwaardig: ‘het priesterschap’ dat alle gelovigen toekomt, houdt geen halt bij geslacht‘, en zeker in de eerste jaren waren er ook vrouwen ‘die het woord namen’. Luther was zo onder de indruk van haar bijdrage – dit lied – dat hij het meteen een plaats gaf in het eerste liedboekje van de Reformatie het Enchiridion (1524). Daar staat het dus naast de zeer bekende liederen als ‘Nun freut euch lieben christen gemein‘, ‘Aus tiefer Not schrei ich zu dir ‘ en het Antwerpse martelarenlied: ein neus Lied wir heben an… En dan zal het meteen ook gezongen zijn, über ‘m Tisch, meerstemmig, want ongeveer tegelijk kwam Johann Walter’s Geestelijke gezangboekje uit, met 4-5 stemmige zettingen. Hier het volledige lied (Weser Renaissance o.l.v. Manfred Cordes) in de zetting van Walter:

Weser Renaissance olv Manfred Cordes: Herr Christ der einig Gotts Sohn (Johann Walter, 1524)
Enchiridion geistlicher gesenge… , Schönsperger, Zwickau 1528

Even terzijde: Er waren slechts weinig inzendingen in 1523/4, gezien de samenstelling van het eerste liedboek. Het merendeel stamt uit Luthers ganzeveer. Een mooi gezelschap overigens: stuk voor stuk hymanistisch-theologisch hoog-geschoolden, net als Elisabeth zelf trouwens…