Het kerkgebouw van de ‘Brabantse Olijfberg’
Van contrareformatorische kloosterkerk tot Protestants kerkgebouw
[voor een uitgebreide schets, klik hier]
De Brabantse Olijfberg
Na 1648 (vrede van Munster) kwamen de weinige protestanten die er nog waren (onder wie de schilder Jacques Jordaens) in het geheim samen. Hun clandestiene geloofsgemeenschap gaven zij de naam: de Brabantsche Olijfberg.
De kloosterkerk van de Annuntiaten (1615-1789)
In 1609 arriveerden enkele zusters Annuntiaten uit Leuven en vestigden zich nabij de Rode Poort. Op 26 augustus 1615 legde het aartshertogelijk paar Isabella en Albrecht de eerste steen van het kerkgebouw (een dag eerder hadden ze hetzelfde gedaan voor de kerk van het Augustijnerklooster, nu AMUZ). De kerk kende een ‘nonnenkoor’, een verdiep dat zich uitstrekte over de gehele lengte van de kerk. Diverse altaren met schilderijen (o.a. Rubens, Willeboirts Bosschaert) maakten de kerk tot een bedehuis, de Heilige Maagd waardig.
Van kloosterkerk tot bakkerij (1789-1815)
Na de opheffing van het klooster werd het kerkgebouw o.a. gebruikt als paardenstal en ‘bakkerij voor den troep’ ingericht: Er stonden acht grote ovens langszij de linkermuur. Tijdens de onvermijdelijke brand stortte de toren in.
Een Hervormde Kerk (1821-1830)
Onder koning Willem I (Verenigd Koninkrijk der Nederlanden) werd de kerk aan de protestanten toegewezen. De zwaar geteisterde kerk werd omgebouwd tot een preekkerk van met twee tribunes, dat op op 1 juli 1821 werd ingewijd. In 1822 werd een klokkestoel toegevoegd om de luidklok (1616) van de kerk van het Zuidkasteel (Alva’s dwangburcht) te kunnen ophangen.
Een Belgische Protestantse kerk (vanaf 1832)
Pas enkele jaren na de Belgische onwenteling vonden er opnieuw kerkdiensten plaats, eerst in het Duits (Pfr. Sebastian Spoerlein) en later ook in het Nederlands en het Frans. Begin 20ste eeuw besloot de Duitstalige gemeenschap, die exponentieel gegroeid was, tot een total make-over van het kerkgebouw, o.l.v. architect Fr. Van Dijk. De buitenlijnen van het gebouw bleven intact, maar de gevel werd voorzien van een gothisch front, waarachter een ontvangsthal (narthex) werd gecreëerd. Op het oksaal kwam een nieuw orgel (Walcker, 1905) en het koor kreeg zijn liturgische functie terug. Opvallend zijn vooral de glasramen gemaakt door de firma Hochreiter & Geyer (Zurenborg), het zwevende doopvontdeksel, de massieve banken (met omklapbare rugleuning) en het herinneringsraam boven de inkom met de wapens van Nederland, Duitsland en België. In 1909 werd met een volledige interieurbeschildering de puntjes op de neogothische ‘i’ gezet.
Vandaag
In 1918 kwam er een einde aan de Duitse kolonie van Antwerpen en kreeg de Nederlandstalige bestuursraad de verantwoordelijkheid voor het beheer van de kerk. Het kerkgebouw is geklasseerd. Een restauratiedossier (exterieur en interieur) is sinds 2014 gefaseerd in uitvoering. Het gebouw wordt gebruikt door de protestantse kerkgemeente Antwerpen-Noord, behorend bij de Verenigde Protestantse Kerk in België (vpkb). Naast de eigen eredienst biedt het ook gastvrijheid aan verwante geloofsgemeenschappen. Tevens wordt met hulp van de orgelkring en de protestantse cultuurkring gepoogd om het historische en culturele potentieel van dit gebouw te ontsluiten voor de Antwerpse bevolking.
Dick Wursten, 18/10/2017
De 3-D simulatie van het klooster in 1784 is gemaakt door studenten van de UA in het kader van een eindwerk naar een revalorisatie van de restanten van het klooster die eigendom zijn van de UA. Ze is gebaseerd op de tekening van de landmeter uit 1784 beschrijvingen en foto’s.