De kerk van de ‘Brabantse Olijfberg’
onderdeel van het geheugen van ’t Stad.
visietekst – raad van bestuur, goedgekeurd oktober 2012
Het protestantse kerkgebouw aan de LWstraat is niet enkel historisch patrimonium, maar bezit ook een aantal troeven die ertoe kunnen bijdragen dat investeringen in het gebouw interessant zijn voor een bredere groep dan enkel de parochianen. Deze troeven hebben o.a. te maken met het feit dat een stuk geschiedenis van Antwerpen zichtbaar en ervaarbaar wordt in deze kerk, omdat het gebouw als geheel eigenlijk onderdeel is van het geheugen van de stad.
- De protestantse aanwezigheid in Antwerpen vanaf de 16e eeuw tot op heden is in deze gemeente en haar naam (De brabantse Olijfberg) bewaard.
- Het gebouw houdt de herinnering vast aan de periode van de Verenigde Nederlanden, toen de protestantse gemeenschap dit gebouw toegewezen kreeg door koning Willem I, die ook de restauratie en inrichting persoonlijk sponsorde. Op 1 juli 1821 is de kerk door de toenmalige predikant ds. C.P. Winckel ingewijd. Deze predikant is ook de bedenker van de plaquette in de voorgevel (nu in de hal) die dit feit ingenieus memoreert en de marmeren gedenksteen in de ‘oude consistorie’. De luidklok is afkomstig uit de kerk van het gesloopte Zuidkasteel (Alva’s dwangburcht). De kerk functioneerde na de oprichting van België als kerk voor de Duits-, Frans- en Nederlandstalige protestanten in de stad (de talen staan in volgorde van belangrijkheid!).
- In 1907 volgde een grondige restauratie (make-over) die betaald werd door de Duitse kapitaalkrachtige gemeenteleden (handel, haven: Kreglinger, Grisar, Marsily, Osterrieth, Böcking, Speth, etc…) waarvan velen in de dichtbij gelegen havenbedrijven werkzaam waren. Zij betaalden en bepaalden de herinrichting: Doopvont, kansel, Walcker-orgel (uniek in België), oksaal bestemd voor koor/orkest, kantelbare banken (“liturgische en concert richting”) en de gebrandschilderde glasramen in het koor en het front. Het glasraam op het oksaal memoreert al deze feiten. In 2013 wordt een eerste activiteit hierrond georganiseerd. (restauratie en herplaatsing van de doopvont-bekroning)
- De kerk en enkele er tegenaan gebouwde huisjes (nu UA) zijn de enige resten van het eens zo dominante Annuntiatenklooster (= terreinen van de UA tot aan de Rodestraat). De eerste steen hiervoor werd gelegd door aartshertog Albrecht en Isabella in 1615: Geklasseerd historisch monument. Van het afgebroken Zuidkasteel (Alva’s dwangburcht) is niets bewaard, behalve de klok van het kerkje dat zich binnen de wallen bevond, trouwens ook enige tijd de verzamelplaats van de Antwerpse protestanten na 1815. Die klok is bij de afbraak overgebracht naar deze kerk en in een eigen klokketorentje geplaatst.
De kerk speelde een belangrijke rol in het cultuurleven van de stad. In de jaren tussen de oorlogen was de Bachvereeniging aan deze kerk verbonden en was één van de grondleggers van de Oude Muziekbeweging haar vaste organist: Jos Watelet. Deze culturele traditie zette zich ook nadien nog voort. Tot voor enkele jaren werd het orgel gebruikt als vast oefeninstrument voor het conservatorium, een gebruik dat men in ere wil herstellen, op voorwaarde dat het orgel weer betrouwbaar functioneert. Het Walcker orgel is één van de belangrijkste creaties van deze internationale orgelbouwer in België (het enige nog werkende uit die periode) en kan – mits in goede staat gebracht – ook gerekend worden tot het internationale orgelpatrimonium. Om dit erfgoed, zowel het historische als het culturele te ontsluiten voor de stad is het kerkbestuur van plan om de hele site rond het gebouw niet alleen te onderhouden, maar ook zoveel mogelijk open te stellen voor de stadsbewoners en haar troeven in nauwe samenwerking met andere erfgoedzorgers (o.a. het MAS, ‘mijn haven mijn thuis’, projectbureau ‘de kleine expeditie’) en sociaal-culturele instellingen te benutten. Ook het Protestants Sociaal Centrum heeft een inloophuis op deze site.
De kerk zelf wordt intensief gebruikt door andere geloofsgemeenschappen (o.a. ten tijde van het opstellen van dit document door een Afrikaanse en Koreaanse kerk). Ook als repetitie- en concertruimte voor muziekgroepen doet het dienst. De ruimte die onder de pastorie en het bijgebouw (zowel aan de kerk zelf, als het kerkelijk centrum) beschikbaar is biedt – indien opgeknapt – gelegenheid voor bijeenkomsten, conferenties, retraites etc.
Projecten/voornemens
- 2014: De groote oorlog: de Duitse kolonie in tweestrijd.
- 2015: herdenking van 400 jaar eerste steenlegging van het gebouw, 200 jaar erkenning als protestantse kerkgemeenschap: 31 augustus feestdag met viering en concert, samen met de zusters Annuntiaten.
- 2016: Onderzoek naar revalorisatie van de hele site, incl. de panden aan de Kleine Kauwenberg.
- 2017: Lutherherdenking.
- 2018-2019: afronding restauratie exterieur.
- 2021: Viering 400 jaar inwijding kerkgebouw door de Annuntiaten en 200 jaar ingebruikname als Protestantse kerk.
- 2023: Binnenschilderwerk